HÀNH THỔ TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN
Khái quát về Hành Thổ
*THỔ*
là nguồn sinh hóa của vạn vật . Là mẹ của sự sống hữu hình . Mọi vật đều lớn lên từ đất và khi viên mãn lại trở về với đất
HÀNH THỔ 行 土
Là một hành có sức mạnh vượt trội trong ngũ hành . Khi kết hợp giữa hành thổ với một hành khác liền có sự thay đổi khó lường ...
Trong cơ chế phân quyền của đời sống nhân loại vận động theo Ngũ hành tương sinh thì
Hành Thổ thuộc Nhân quyền “ Dân chúng ”
Hành Kim thuộc Sĩ quyền “ Trí thức ”
Hành Thủy thuộc Thần quyền “ Tôn giáo ”
Hành Mộc thuộc Tài quyền “ Của cải vật chất ”
Hành Hỏa thuộc Quốc quyền “ Chính quyền ”
Trong tự nhiên còn gọi là " ĐẤNG SÁNG TẠO "
ứng với Sao Chẩn . “ Chủ về sung sướng ”
Trong không gian là Thấp
Trong tiết khí là mùa Trưởng hạ
Trong thời gian là buổi Hoàng hôn
Tại Địa là Hành Thổ
Tại người là Cơ Nhục
Trong ngũ tạng là Tạng Tỳ
Sắc vàng . Vị ngọt . Mùi thơm
Thông ra miệng
Tươi nhuận ở môi
Bệnh thường phát sinh ở cuống lưỡi
Nếu có biến động thì nôn ói ...
Âm thanh phát ra là tiếng Hát
Sinh bệnh ở bắp thịt
Tương thông với Lục súc là con BÒ .
Tương đồng với Ngũ cốc là Lúa tắc ‘ NGÔ’
Chủ Tư “ nghĩ ngợi”.
Chủ tứ chi .
Chủ nuôi dưỡng . *
中央黄色，入通于脾，开窍于口，藏精于脾，故病在舌本，其味甘，其类土，其畜牛，其谷稷，其应四时，上为镇星，是以知病之在肉也，其音宫，其数五，其臭香。
Âm - Dương của hành thổ
PHẦN DƯƠNG
Trong Tự nhiên ứng với sao Chẩn . Sao Chẩn chủ về sự sung sướng . Trong không gian là thấp . Tại thời gian là buổi chiều . Tiết khí là mùa trưởng hạ . Phương hướng là tại địa . Ngũ hành thuộc thổ . Thông vào tạng tỳ . Hướng ra tứ chi . Thăng lên phế . Khai khiếu ở miệng . Âm thanh là tiếng hát . Chủ tư lự . Sinh kim . Khắc thủy ...Có thể hiểu . Có thể nhận biết . Không thể nhìn thấy ..
Rộng lớn là đất . Sắc vàng . Vị ngọt . Mùi thơm . Tương ứng với lục súc là con Bò .Tương thông với ngũ cốc là Ngô . Tại cơ thể người là Thịt . Ngũ tạng thuộc Tỳ . Biểu hiện ở Môi .. Giọng nói trong . Biểu lý với Vị .. Chủ tứ Chi ...
Có thể hiểu . Có thể nhìn thấy . Có thể điều chỉnh
Thượng cổ Thiên chân luận
“ Âm được sinh ra lấy gốc ở ngũ vị . Nhưng ngũ tạng thuộc Âm lại bị ‘ Thương ’ cũng bởi ngũ vị
Vì thế
Thức ăn quá nhiều vị chua (toan)
Can khí sẽ thịnh . Tỳ khí bị tuyệt [ mất khí ]
Thức ăn quá nhiều vị mặn (hàm)
Khí của đại cốt bị lao thương “ Đau lưng ”
Cơ nhục bị co ngắn lại ‘ cứng cơ ’. Tâm khí bị uất ức
Thức ăn quá nhiều vị ngọt CAM
Khí của Tâm làm cho suyễn và đầy
Sắc mặt đen . Thận khí không còn bình hành
Cần chú ý !
Thức ăn quá nhiều vị ĐẮNG
Tỳ khí không còn nhu nhuận
Vị khí bị trướng mãn ‘ Đầy bụng ’
Thức ăn quá nhiều vị CAY (tân)
Cân mạch bị bại hoại và buông lỏng ' kim khắc mộc '
Tinh thần cũng bị tổn thương ‘ Say rượu ’
- Cho nên
Nếu cẩn thận trong việc điều hòa ‘Ngũ vị trong thức ăn’.
Cốt tiết sẽ được ngay thẳng
Cân mạch được nhu hòa
Khí huyết được lưu thông
Tấu lý kín đáo
Được vậy thì cốt khí được tinh cường
Mọi người nên cẩn trọng theo đúng với phép ‘dưỡng sinh’ thì tuổi trời của mình sẽ được hưởng trọn .”
BỆNH LÝ CỦA TỲ - VỊ “ TẠNG TỲ”
Người Thầy thuốc giỏi phải là người phát huy được cái tinh hoa của TỨ CHẨN Nhìn mặt biết bệnh .. Nghe âm thanh phát ra biết bệnh ..
Vọng Chẩn !
Vọng là nhìn và chúng ta Nhìn thấy gì ??? ...
- Tại sao không phải là Vấn - Thiết .
- Đặt trọng tâm vào Vọng - Văn chính là vì từ
Cái nhìn ĐẦU TIÊN
và từ ÂM THANH nghe thấy đầu tiên
- Người học Y ĐẠO cần nắm vững , hiểu rõ thì sự chính xác trong chẩn đoán sẽ là rất cao . Vấn và Thiết chỉ để kiểm tra lại , đánh giá sự nhận định ban đầu đã đúng chưa ...
CÁI NHÌN ĐẦU TIÊN
Dân gian hay nói rằng “ Yêu ngay từ cái nhìn đầu tiên ” ...
Vì sao vậy !
- Vì cái nhìn đầu tiên của người Thầy thuốc là
Cái nhìn VÔ CỰC
Chưa bị tác động bởi bất cứ một thứ gì
- Cái nhìn của người bệnh mới xuất hiện là
Cái nhìn của THÁI CỰC .
Có nghĩa là đã bị tác động bởi danh tiếng của thầy thuốc .
Hoặc là do một lý do nào đó mà tìm tới ...
- Cái nhìn của vô cực là cái nhìn Vô tư Đa chiều
Mang tính bao trùm . Khái quát . Sơ lược và Cảm nhận khách quan của người Thầy thuốc ...
- Cái nhìn của Thái cực là sự Thể hiện Hữu vi
Bộc lộ tính cách . Nội tâm . Thăm dò . Tìm hiểu ... Biểu hiện ra bề ngoài bằng Nét mặt . Ánh mắt . Nụ cười . Giọng nói . Cử chỉ . Dáng điệu . Rất chủ quan của người bệnh ...
Vậy cái Nhìn đầu tiên bao trùm chính là nhìn Tướng Mạo
- Tướng : Dáng người - Mạo : Vẻ mặt
- Cảm nhận ban đầu đó là ÁNH MẮT - NỤ CƯỜI
Tiếp theo là sự quan sát khái quát các vùng tương ứng trên khuôn mặt của người đối diện ... *
 |
| ĐỒ HÌNH MẶT |
- Sau cùng là đánh giá sự hài hòa , tương đối của người bệnh ... Thí dụ : Màu của tóc . Bóng mượt hay xơ xác “ Tóc biểu hiện của máu . Màu đen đại diện cho chức năng của tạng thận ”. Răng còn tốt hay đã bị hư . Màu của răng “ Răng là biểu hiện của xương . Răng chắc khỏe thì xương chắc khỏe . Cơ năng của thận còn tốt ”. Người béo mà bệu hay chắc . Dáng người có tương quan với bệnh không ... “ Bệnh đã lâu thì phải gầy ốm . Da xanh tái . Mới là Thuận . Còn ngược lại thì tại sao ? ...” ...
MỘC = KHẮC = THỔ
+ Hành mộc . Trong không gian là gió
- Hành thổ . Trong không gian là ẩm ướt
Gió đông thổi mạnh gây ra Táo khí , khô ráo ...
+ Tiết khí là mùa xuân
- Tiết khí là mùa trưởng hạ
Xuân khí thịnh cây cỏ tốt tươi . Phát triển mạnh .
Nếu thái quá thì sẽ làm suy giảm sự màu mỡ của đất
+ Thời gian là buổi sáng
- Thời gian là buổi chiều
Buổi sáng mạch Huyền hữu lực là thuận
Buổi chiều mạch Hoãn và bình thì vui .
+ Tại địa là hành Mộc
- Tại địa là hành Thổ
Mộc khắc Thổ nhưng phải nương tựa vào thổ để tồn tại và phát triển Do đó nếu hài hòa thì rất sung mãn và tươi tốt ...
+ Tại cơ thể người là Gân . Màng . Ống mạch
- Tại cơ thể người là Thịt
Thịt chứa đựng Gân và mạch . Gân là các cơ màu trắng hơi vàng . Chằng , buộc , nâng , đỡ các đầu xương . Màng là các sợi cơ màu trắng hồng như màng bụng . Màng phổi . Bao hoạt dịch ...
Ống cơ là các ống to nhỏ khác nhau và làm nhiệm vụ khác nhau . Ống dẫn máu thì gọi là Mạch máu nuôi dưỡng thịt ...
Ống ruột tiêu hóa .
Ống khí quản dẫn khí ...
+ Tại tạng thuộc CAN đại diện là Gan
- Tại tạng thuộc TỲ đại diện là tụy và lách
Trong cơ thể người có Năm tạng . Sáu phủ .
Nhưng lại chia thành hai nhóm chức năng và
MỘT TẠNG CHỦ
+ Can - Thận chủ huyết
- Tỳ - Phế chủ khí
TẠNG TÂM - HOẢ SINH THỔ
Là Tạng chủ tiếp nhận Huyết của Can và Khí của phế .
Tóm lại là trung tâm của sự sống hữu hình .
Vì thế khi hỏi thăm người ta hay hỏi một câu :
Tim còn đập không !! ha ... ha ...
LỤC PHỦ
+ Vị - Đởm - Bàng quang chủ huyết
- Tam tiêu - Tiểu trường - Đại trường chủ khí
+ Huyết đầy thì Thịnh - Huyết thiểu thì suy
- Khí đủ thì Vượng # Khí hư thì yếu
+ Sắc xanh thì tốt @ Sắc vàng thì vong
- Sắc vàng thì đẹp # Sắc xanh thì nguy
+ Vị chua thì thuận @ Vị cay thì nghịch
- Vị ngọt thì hòa # Vị mặn thì kháng
+ Mùi hôi thì đúng
- Mùi thơm thì chuẩn
+ Thông ra mắt - Nhuận ở móng .
Nhìn móng biết can .
Nhìn mắt biết bệnh . Nhìn ánh mắt biết Cá tính ...
- Thông ra miệng - Nhuận ở môi .
Nhìn môi biết tỳ . Nhìn miệng biết sức khỏe .
Nghe âm thanh biết tình ý
+ Tương đồng với sáu con vật nuôi là GÀ
- Tương đồng với lục súc là con BÒ
Màu vàng nên là vật nuôi ứng vào Tỳ . Lở loét kiêng ăn thịt bò
+ Tương thông với năm loại hạt là lúa MẠCH
Lúa mạch năng lượng đứng đầu ngũ cốc nên ứng vào sức mạnh của sao Thái tuế . Thông vào tạng can . Chủ phía đông .
- Tương thông với ngũ cốc là NGÔ
Ngô màu vàng . Vị ngọt nên tương thông với tỳ
+ Chủ về sức mạnh và sự phẫn nộ
Đảm chủ về quyết đoán và mưu lược .
Thường nói ‘ Mưu trí - Dũng cảm ’ hay ‘ Rất can đảm ’
- Chủ về ưu tư lo nghĩ - Vị chủ về sự vui mừng
+ Can chủ CÂN Can nhiệt thịnh thì gân máy động “ Can phong nội động” - Can hàn thì gân co rút “ Vọp bẻ , Chuột rút ”
- Tỳ chủ TỨ CHI Tỳ hư tay chân mỏi
Tỳ hàn tay chân lạnh .
Tỳ khí suy Thịt nhão như nước . Nội tạng sa xệ xuống ...
TÓM LẠI
Mộc khắc thổ nhưng là khắc để đem lại sự hài hòa . Do chức năng của tỳ là TIÊU HÓA VÀ VẬN HÓA nên thái quá thì có thể có những bất lợi . Vậy khắc là một cơ chế tự nhiên không phải là bệnh . Nếu CAN KHÍ PHẠM VỊ là do bản chất của tỳ có sự rối loạn hoặc mất cân bằng âm - dương . TỲ KHÍ HƯ
ĐÔNG Y MINH PHÚ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Nội Kinh Tố vấn
Kinh dịch và đời sống
Theo bài giảng YHCT ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
Khoa y học cổ truyền
