SỎI TÚI MẬT

CÁC LOẠI SỎI MẬT

- Sỏi cholesterol 

- Sỏi sắc tố 

- Sỏi hỗn hợp

Mục lục

1. Sỏi mật là gì?

2. Các loại sỏi mật

3. Các phương pháp điều trị sỏi mật

3.1. Thuốc làm tan sỏi

3.2. Can thiệp/phẫu thuật điều trị sỏi mật

3.3. 8 thảo dược quý hỗ trợ trị sỏi mật

Sỏi mật là một bệnh thường gặp của hệ tiêu hóa, xảy ra có nhiều nguyên nhân, nhưng phổ biến nhất là sự mất cân bằng của các thành phần trong dịch mật. Tùy thuộc vào thành phần cấu tạo chính, sỏi mật được chia làm ba loại là sỏi cholesterol, sỏi sắc tố và sỏi hỗn hợp.

Sỏi mật là gì ?

Sỏi mật là những khối rắn hình thành trong túi mật, trông giống như những viên đá/sỏi nhỏ. Sỏi mật có kích thước từ nhỏ như hạt cát đến lớn như viên đá cuội.

Túi mật là một cơ quan nhỏ có hình quả lê, dài khoảng 7 - 15cm. Túi mật nằm ngay dưới gan, nối với ruột và gan bằng các ống nhỏ (ống mật). Dịch mật là một chất lỏng màu vàng xanh được sản xuất ở gan. Dịch mật chứa nước, cholesterol, phospholipid, hóa chất để hỗ trợ tiêu hóa (acid mật) và bilirubin (sản phẩm từ sự phân hủy tế bào hồng cầu).

Túi mật làm nhiệm vụ cô đặc và lưu trữ dịch mật, sau đó bài tiết vào ruột thông qua các ống dẫn mật để tiêu hóa chất béo và hỗ trợ hấp thu các vitamin tan trong chất béo (A, K, E, D).

Sỏi mật có thể hình thành tại nhiều vị trí khác nhau trong đường mật

Các loại sỏi mật

Sỏi mật được hình thành từ các thành phần có trong dịch mật, bao gồm:

- Sỏi bilirubin (sỏi sắc tố): Được hình thành từ calcium và bilirubin, chứa ít nhất 90% bilirubin.

 SỎI HỖN HỢP

- Sỏi mật hỗn hợp: Là sự kết hợp của sỏi cholesterol và sỏi sắc tố.

Đặc điểm của ba loại sỏi mật được nêu rõ trong bảng sau

 SIÊU ÂM SỎI TÚI MẬT 

Các phương pháp điều trị sỏi mật

Bên cạnh đó, sỏi mật cũng có thể được gọi tên theo vị trí hình thành, chẳng hạn như: sỏi túi mật, sỏi ống mật chủ, sỏi đường mật trong gan (sỏi gan) gồm sỏi đường mật gan trái và sỏi đường mật gan phải.

Nếu sỏi mật được phát hiện tình cờ và không gây triệu chứng, người bệnh không cần điều trị mà chỉ thận trọng theo dõi tiến triển của bệnh.

Nếu các triệu chứng tiếp tục phát triển, người bệnh nên đi khám để có phương án điều trị phù hợp. Trong trường hợp sỏi mật gây biến chứng, người bệnh cần phải nhập viện, sử dụng kháng sinh, giảm đau, chống viêm...

Thuốc làm tan sỏi chỉ có hiệu quả với sỏi cholesterol kích thước nhỏ

Bao gồm thuốc làm tan sỏi dùng đường uống và thuốc tán sỏi trực tiếp.

- Thuốc làm tan sỏi đường uống : Có bản chất là acid mật. Chỉ có tác dụng với sỏi cholesterol có kích thước dưới 2cm nằm trong túi mật, chưa bị calci hóa, chưa gây biến chứng và chưa làm mất chức năng túi mật. Thuốc này không có tác dụng làm tan sỏi bilirubin.

- Thuốc làm tan sỏi trực tiếp: Có dạng lỏng, được tiêm trực tiếp vào túi mật để làm tan sỏi. Liệu pháp tán sỏi trực tiếp có thể làm tan sỏi nhanh chóng nhưng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

Can thiệp/phẫu thuật điều trị sỏi mật

Nếu sỏi gây ứ trệ dịch mật nghiêm trọng, người bệnh cần can thiệp/phẫu thuật lấy sỏi. Với sỏi túi mật, các bác sĩ có thể lựa chọn hình thức phẫu thuật cắt túi mật nội soi hoặc mổ hở. Nhưng mổ nội soi được ưa chuộng hơn bởi ít gây đau đớn, ít biến chứng và thời gian phục hồi nhanh.

Với sỏi ống mật chủ, phương pháp can thiệp thường được chỉ định là nội soi mật tụy ngược dòng ERCP.

Trong các loại sỏi, sỏi nằm trong gan là khó điều trị nhất. Bởi đường dẫn mật trong gan rất nhỏ, sỏi thường xuyên gây ứ tắc dịch mật. Có những trường hợp can thiệp gắp sỏi không hết, bác sĩ sẽ phải chỉ định mổ hở để cắt một phần gan đã bị tổn thương.

Khó khăn sau điều trị lấy sỏi bằng Tây y là không ngăn được tái phát sỏi. 

Đây không chỉ là nhức nhối chung của tất cả bác sĩ điều trị 

Mà còn tác động rất lớn tới tâm lý người bệnh. Do đó, sau can thiệp hoặc phẫu thuật, thực hiện các biện pháp dự phòng tái phát sỏi có ý nghĩa quan trọng. 

ĐIỀU TRỊ BẰNG YHCT

ĐỞM KẾT THẠCH

Đại Cương
Y Học Cổ truyền gọi Sỏi túi mật là 

Đởm Thạch Chứng

Sỏi mật là bệnh đường mật có sỏi, phát sinh ở bất kỳ bộ phận nào ở hệ thống túi mật (túi mật, ống mật).
Triệu chứng lâm sàng chủ yếu là đau ở vùng hạ sườn bên phải. Sỏi mật thường kèm theo viêm túi mật hoặc ống mật. Theo y học cổ truyền thì nguyên nhân cơ chế bệnh và biện chứng luận trị cơ bản không khác với Viêm Túi Mật.
Triệu Chứng
Triệu chứng lâm sàng của sỏi mật tùy thuộc vào vị trí, tính chất, kích thước to nhỏ và biến chứng của bệnh. Có thể do trạng thái tinh thần kích động, chế độ ăn uống (ăn nhiều chất nóng, uống rượu...), thời tiết thay đổi, nóng lạnh thất thường ảnh hưởng nhiều đến cơn đau tái phát. Diễn tiến bệnh có thể chia làm 2 thời kỳ: phát cơn đau và ổn định.
1 . Thời kỳ phát cơn đau 

Bệnh phát đột ngột, rất đau vù ng hạ sườn phải, cơn đau thắt kéo dài từng cơn nặng lên, đau xuyên lên vùng vai hoặc bả vai bên phải, ấn vào đau nhiều hơn (cự án). Người bệnh sốt cao hoặc vừa hoặc kèm cơn rét, miệng đắng, họng khô, nôn, buồn nôn, hoặc da mắt vàng, nước tiểu vàng, táo bón, lưỡi đỏ, rêu vàng hoặc vàng nhầy, mạch Huyền, Hoạt, Sác, điểm Murphy (+) hoặc cơ vùng bụng trên bên phải căng tức. Gan và túi mật to, đau nhiều sốt cao, hôn mê nói sảng, ngoài da có nốt ứ huyết, chảy máu cam... (thường kèm theo viêm túi mật).
2 . Thời kỳ ổn định

Vùng hạ sườn phải ấn đau nhẹ, cảm giác đau âm ỉ có thể xuyên lên vai lưng từng cơn nhẹ rồi hết hoặc bụng trên đầy, chán ăn, miệng đắng, sợ mỡ, không sốt, không vàng da, rêu lưỡi mỏng trắng hoặc hơi vàng, mạch Huyền. Thời kỳ này không có triệu chứng viêm nhiễm hoặc tắc mật.
Sỏi mật theo thành phần có thể chia ra sỏi Cholesteron và sỏi Sắc tố mật.
Sỏi Cholesteron Thường do ăn nhiều mỡ động vật, nồng độ Cholesteron trong máu cao có quan hệ với sự hình thành sỏi. Sỏi sắc tố mật phần lớn do tế bào thượng bì rơi rụng trong viêm nhiễm đường mật, vi khuẩn, giun đũa hoặc trứng giun hình thành hạch tâm của sỏi.
Chẩn Đoán
Chủ yếu dựa vào
- Đau tức vùng bụng trên  

Thời kỳ phát cơn đau dữ dội vùng hạ sườn phải xuyên lên vai hoặc xuống bả vai, cơn đau kéo dài vài giờ đến vài ba ngày và có thể tái phát.
- Đau sườn  

Triệu chứng rối loạn tiêu hóa, ăn vào đầy bụng, khó tiêu, ợ hơi, nôn, buồn nôn, nôn ra mật hoặc thức ăn.
- Khám ấn đau vùng túi mật, điểm Murphy dương tính.
- Nếu có tắc nghẽn thì da sẽ vàng, tiểu vàng, nếu nhiễm khuẩn thì sốt cao.
Siêu âm  

Có giá trị xác định chẩn đoán kích thước túi mật, số lượng sỏi, chính xác trên 90%.
Điều Trị
Biện Chứng Luận Trị
Về căn bản giống như viêm túi mật cấp và mạn tính.

Phép trị chủ yếu là 

Sơ can, lợi đởm, hành khí, hoạt huyết, thanh lợi thấp nhiệt, kiện tỳ, hòa vị. Tùy theo bệnh tình mà chọn bài thuốc và gia giảm bài thuốc thích hợp.

Bài thuốc cơ bản 

Uất kim, Hoàng cầm, Kê nội kim, Sinh đại hoàng (cho sau) đều 10g, Chỉ xác, Quảng Mộc hương, Nhân trần, Hổ trượng đều 15g, Kim tiền thảo 30g, Hải kim sa 20g, Sinh cam thảo 6g sắc uống ngày một thang.

Gia giảm  : 

- Vùng mạn sườn phải đau nhiều thêm Xuyên luyện tử, Diên hồ sách. - Hạ sườn có cục ấn đau thêm Tam lăng, Nga truật, Xích thược. 

- Nôn , buồn nôn thêm Trúc nhự, Khương Bán hạ. 

- Nhiệt thịnh thêm Kim ngân hoa, Chi tử, Bồ công anh. 

- Táo bón tăng lượng Sinh Đại hoàng. 

- Có triệu chứng hàn thấp bỏ Nhân trần, Hổ trượng, thêm Phụ phiến, Thương truật, Hậu phác, Trần bì. Trường hợp sỏi to

ĐIỀU TRỊ ĐÔNG TÂY Y KẾT HỢP KHÔNG KHỎI

Tái phát nhiều lần nên chuyển sang điều trị ngoại khoa

Chế độ ăn uống khi bị sỏi mật cần kiêng cữ các loại gia vị  kích thích có vị cay (thuộc hành Kim) như tiêu, ớt, hành, tỏi, cà ri, gừng, mù tạt… Các thức ăn có nhiều chất đạm, tính nóng như thịt dê, thịt chó, ba ba, lòng đỏ trứng gà… Các loại đậu hạt có nhiều chất béo như đậu phụng, hạt điều, hạt hướng dương.

Ngoài ra, các món ăn chiên xào nhiều dầu mỡ khó tiêu, có nhiều nguyên liệu có tính nóng, cay, chua, mặn, cũng nên kiêng cữ. Các thực phẩm có chứa độc tố như măng tre, khoai mì, cà chua còn xanh, khoai tây mọc mầm… cũng gây tổn hại cho gan mật.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, sử dụng các thảo dược truyền thống, đặc biệt là 8 dược liệu quý

Uất kim, Sài hồ, Chi tử, Hoàng bá, Nhân trần, Diệp hạ châu, Kim tiền thảo, Chỉ xác 

có khả năng điều chỉnh những rối loạn trong quá trình vận chuyển, sản xuất dịch mật và nhiễm trùng đường mật do yếu tố cơ địa. Nhờ đó mà về trước mắt, chúng có thể giải quyết các hậu quả do sỏi gây ra, lâu dài mang lại lợi ích ngăn ngừa sỏi mật tái phát khá hiệu quả.

HÌNH ẢNH SIÊU ÂM 

TÀI LIỆU TRHAM KHẢO

Theo nguồn:

https://www.britishlivertrust.org.uk/liver-information/liver-conditions/gallstones/

http://www.healthhype.com/types-of-gallstones-cholesterol-pigment-and-mixed.html

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3899548/