SỎI THẬN

KIẾN THỨC PHỔ THÔNG

SỎI THẬN CÓ MẤY LOẠI

Sỏi thận là gì ? 

Sỏi thận là những tinh thể rắn hình thành trong thận từ các chất trong nước tiểu. Quá trình này được gọi là quá trình tạo sỏi thận. Sỏi thận được hình thành khi lượng nước tiểu giảm và nồng độ chất khoáng trong thận tăng cao. Khi có một trong hai hoặc cả hai hiện tượng trên kéo dài trong nhiều ngày sẽ có nguy cơ hình thành sỏi thận. Bệnh thường gặp ở nam giới nhiều hơn nữ giới, tuổi mắc bệnh thường từ 30 - 55, đôi khi có thể gặp ở trẻ em. 

Theo tác giả Glenn. H. Pneminger tỷ lệ mắc bệnh sỏi thận trên thế giới vào khoảng 3% dân số. 

2 . Các loại sỏi thận thường gặp Dựa vào thành phần của sỏi, sỏi thận được phân loại thành 6 loại thường gặp là sỏi canxi, oxalat, phosphat, acid uric, struvit, cystin. Mỗi loại có nguyên nhân và cơ chế hình thành khác nhau, qua đó mỗi loại cũng có những cách phòng chống tái phát sỏi khác nhau. 

1 . SỎI CALCI 

Sỏi canxi là loại thường gặp nhất trong các loại sỏi, chiếm tỷ lệ 80 – 90 % các trường hợp. Bình thường, sỏi canxi cứng, có nhiều hình dạng, kích thước, mật độ khác nhau. ***sỏi calci Sỏi thận san hô Nguyên nhân chính là do tình trạng nước tiểu quá bão hòa về muối canxi do tăng hấp thu canxi ở ruột hoặc tăng tái hấp thu canxi ở ống thận. Những nguyên nhân làm tăng nồng độ canxi trong nước tiểu là 

• Cường tuyến giáp cận giáp.

• Gãy xương lớn và bất động lâu ngày 

• Dùng nhiều Vitamin D và Corticoid 

• Di căn của ung thư qua xương , gây phá hủy xương 

• Một số tình trạng làm giảm Citrat niệu . 

Citrat niệu có tác dụng ức chế kết tinh các muối canxi . Khi có toan máu, nhiễm khuẩn tiết niệu, hạ kali máu thì thường citrat niệu giảm . Khi giảm nồng độ citrat trong nước tiểu sẽ bão hòa muối canxi tạo điều kiện kết tinh sỏi . Ngoài ra còn có rất nhiều trường hợp có tăng nồng độ canxi trong nước tiểu mà không tìm thấy nguyên nhân ( chiếm khoảng 40 - 60% tổng trường hợp ) . Ngoài ra cũng có thể có nồng độ calci trong nước tiểu cao nhưng nồng độ Calci trong máu vẫn bình thường . Nồng độ calci cao trong nước tiểu không phải là yếu tố quyết định để kết thành sỏi niệu , mà nó chỉ là yếu tố thuận lợi . Làm sao để dự phòng tái phát đối với sỏi canxi ? 

- Giảm oxalat Nếu bạn đã bị sỏi canxi oxalate , bạn có thể muốn tránh những thực phẩm này để giúp giảm lượng oxalate trong nước tiểu 

• Các loại hạt và sản phẩm hạt 

• Đậu phộng , đó là cây họ đậu , không phải hạt và có hàm lượng oxalate cao 

• Cây đại hoàng 

• Rau bina 

• Cám lúa mì - Giảm natri Cơ hội phát triển sỏi thận của bạn tăng lên khi bạn ăn nhiều natri . 

Natri là một phần của muối . Natri có trong nhiều loại thực phẩm đóng hộp , đóng gói và thức ăn nhanh . Nó cũng có trong nhiều gia vị , gia vị và thịt . 

- Hạn chế protein động vật Ăn protein động vật có thể làm tăng cơ hội phát triển sỏi thận . Một chuyên gia chăm sóc sức khỏe có thể nói với bạn để hạn chế ăn protein động vật , bao gồm 

• Thịt bò , thịt gà và thịt lợn , đặc biệt là thịt nội tạng 

• Trứng 

• Cá và động vật có vỏ 

• Sữa , phô mai và các sản phẩm từ sữa khác 

Mặc dù bạn có thể cần hạn chế lượng protein động vật bạn ăn mỗi ngày, nhưng bạn vẫn cần đảm bảo có đủ protein. Cân nhắc thay thế một số protein thịt và động vật mà bạn thường ăn bằng đậu, đậu Hà Lan khô và đậu lăng, những thực phẩm có nguồn gốc thực vật có nhiều protein và ít oxalate. 

- Nhận đủ canxi từ thực phẩm Canxi nghe có vẻ là nguyên nhân gây sỏi canxi , nhưng thực tế không phải vậy . Với lượng phù hợp, canxi có thể ngăn chặn các chất khác trong đường tiêu hóa có thể gây sỏi . Nói chuyện với một chuyên gia chăm sóc sức khỏe về việc bạn nên ăn bao nhiêu canxi để giúp ngăn ngừa nhiều sỏi canxi oxalate và hỗ trợ xương chắc khỏe . Có thể tốt nhất để có được canxi từ các loại thực phẩm ít oxalate , thực vật như nước ép tăng cường canxi , ngũ cốc , bánh mì , một số loại rau và một số loại đậu 

***

2 . SỎI OXALATE 

Đây là loại sỏi chiếm tỷ lệ cao ở các nước nhiệt đới như nước ta Khi nước tiểu bão hòa về oxalate , do ăn thức ăn chứa oxalate hoặc trong trường hợp ngộ độc vitamin C sẽ dẫn đến tình trạng này hoặc ở người bị viêm ruột , cắt một phần ruột non , ngoài ra có thể do di truyền gen lặn trên nhiễm sắc thể thường gây loạn dưỡng oxalat . Các phân tử này sẽ đi qua đường tiêu hóa và được bài tiết ra ngoài như một chất thải . 

Khi đi qua ruột , oxalate có thể kết hợp với canxi tạo thành hợp chất canxi oxalate và được bài tiết trong chất thải. Khi có quá nhiều oxalate trong thận thì có thể dẫn đến bệnh sỏi thận . Oxalat thường kết hợp với canxi để tạo thành sỏi oxalat calci . Những loại rau có hàm lượng oxalat cao bao gồm cần tây , rau diếp , tỏi tây , củ cải , rau cải , khoai lang , đậu xanh , nho , mận , đậu tương , bí , ớt , cà tím , … 

calcium Mỗi loại sỏi sẽ có phương pháp điều trị và phòng ngừa khác nhau 

3 . SỎI PHOTPHAT 

Loại sỏi phosphat thường gặp là loại amoni – magné – phosphat , chiếm khoảng 5 - 15% trường hợp . Loại sỏi này có kích thước to , hình san hô , cản quang , hình thành do nhiễm khuẩn, đặc biệt là do lọai vi khuẩn proteus. Vi khuẩn protéus có men urease làm phân hủy ure thành amoniaque , do đó nước tiểu sẽ bị kiềm hóa , nếu pH nước tiểu trên 7,0 thì phosphat sẽ kết tủa . 

4 . SỎI ACID URIC 

Acid uric dễ tan trong môi trường kiềm và dễ kết tinh trong môi trường acid, khi pH nước tiểu dưới 6 . Sự tăng nồng độ uric trong máu , ngoài việc lắng đọng ở các tổ chức sụn , túi nhầy , da cơ… thì nồng độ uric tại thận cũng tăng cao. Lắng đọng uric tại thận là nguyên nhân chính gây nên sỏi uric . Sỏi acid uric dễ xuất hiện khi chuyển hóa chất purine tăng trong cơ thể . Các nguyên nhân có thể làm tăng chuyển hoá purine 

• Sử dụng nhiều thức ăn có chứa nhiều chất purine như lòng heo , lòng bò , thịt cá khô , nấm . 

• Bệnh gout 

• Phân hủy các khối ung thư khi dùng thuốc hóa trị liệu Khi Lượng Acid uric được bài tiết quá nhiều trong nước tiểu . Nước tiểu bị cô đặc sẽ tạo điều kiện thuận lợi để hình thành sỏi . 

5 . SỎI STRUVIT

Nguồn gốc là nhiễm khuẩn tiết niệu. Vi khuẩn tiết ra men urease làm phân hủy urê, tạo thành amoniac (NH4OH) . Amoniac bị phân hủy tạo thành amonium NH4+ và OH - gây kiềm hóa nước tiểu . 

Struvit ( MgNH4PO4.6H2O ) được tạo thành và trong điều kiện nước tiểu kiềm hóa thì khó hòa tan và tạo sỏi . 

6 . CYSTIN 

Do rối loạn vận chuyển cystin ở ống thận và ở niêm mạc ruột, nguyên nhân do di truyền gen lặn nằm trên nhánh ngắn của nhiễm sắc thể thứ 14 . 

Sỏi cystin thường đi với một bệnh cảnh bệnh lý ống thận di truyền ( đa niệu , hạ K+ máu). 

Loại sỏi thận này tương đối ít gặp ở nước ta. 

TIẾN TRIỂN CỦA SỎI THẬN 

Sau khi sỏi thận được hình thành, nếu kích thước nhỏ, sỏi có thể đi theo đường nước tiểu và được tống ra ngoài . Nhưng nếu kích thước lớn , sỏi bị vướng lại ở một vị trí nào đó trên đường tiết niệu sẽ gây ra các cơn đau sỏi thận như đau quặn thận , đau hông lưng , tiểu ra máu, tiểu gắt buốt … Khi có các biểu hiện trên nếu không giải quyết sớm , tắc nghẽn kéo dài và nhiễm trùng sẽ làm hư hại nhu mô thận , gây suy thận. Hy vọng bài viết này đã cung cấp thêm cho các bạn các những kiến thức hữu ích về các loại sỏi thận thường gặp . Chúc các bạn luôn khỏe mạnh.

Thạch lâm

1 . Cơn đau quặn thận
- Thuốc uống : Mộc hương 20g
Ô dược 20g
- Châm cứu : Châm tả 

Điện châm : thận du , bát liêu, tam âm giao, túc tam lý 
2 . Thể khí trệ
- Phép chữa : Hành khí, lợi niệu, thông lâm, bài thạch
- Bài thuốc : Thạch vi tán . Thạch vĩ 10g . Đông quỳ tử 08g
Cù mạch 08g . Hoạt thạch 12g . Xa tiền 12g
Gia: Kim tiền thảo, kê nội kim để tăng bài thạch.
Bụng eo lưng đau gia : Bạch thược, cam thảo để hoãn cấp chỉ thống

Đái máu gia : Ngẫu tiết, sinh địa để lương huyết chỉ huyết.
Nếu sốt gia : Bồ công anh, đại hoàng, hoàng bá để thanh nhiệt tả hỏa.
3. Thể thấp nhiệt
- Phép chữa : Thanh nhiệt lợi thấp, thông lâm, bài thạch.
- Bài thuốc : Bát chính tán gia giảm
Mộc thông 10g . Chi tử 08g . Xa tiền 12g . Cam thảo 08g
Biển súc 12g . Cù mạch 12g . Đại hoàng 06g
Cỏ Bấc đèn 16g . Hoạt thạch 12g
Gia ô dược, hậu phác để hành khí, hoạt huyết, 

Chi thống Gia kim tiền thảo, kê nội kim để tăng bài thạch.
4. Thể thận hư thủy ứ
Phép chữa: Bổ thận, hóa ứ, hành khí, lợi niệu thông lâm, bài thạch.
Bài thuốc : Thạch vi tán gia giảm phụ tử, nhục quế, bổ cốt chỉ nếu thận dương hư. Gia nữ trinh tử, hạn liên thảo, kỷ tử, thục địa nếu thận âm hư.
Hoặc dùng bài
Phúc bồn tử 40g . Thục địa 16g . Thỏ ty tử 12g
Hà thủ ô 20g . Bạch giới tử 12g . Tang phiêu tiêu 12g
Bổ cốt chỉ 12g . Bạch chỉ 12g . Quy bản 12g
Hoàng tinh 12g . Ngưu tất 12g . Bạch mao căn 12g
Thương truật 20g . Sinh hoàng kỳ 40g
Ngoài các phương thuốc cổ phương trên có thể dùng đối pháp lập phương tùy theo từng chứng trạng và người bệnh để gia giảm cho hiệu quả và theo kinh nghiệm của mỗi người.

BÀI THUỐC CHUNG CHỮA SỎI THẬN

Xuất thân nghề giáo nhưng “rẽ ngang” theo nghiệp y dược, lương y Phan Tấn Tô (71 tuổi), Phó Chủ tịch Hội Đông y Thừa Thiên - Huế sẽ hướng dẫn độc giả tự sưu tầm dược liệu bào chế bài thuốc chữa trị bệnh sỏi thận từ “cây nhà lá vườn”.
Lương y Tô cho hay nguyên nhân của bệnh sỏi thận do ăn nhiều thực phẩm cay, nóng dẫn đến thấp nhiệt, dồn ứ chất độc.
Các tạp chất trong nước tiểu kết tủa hình thành nên sỏi. Y học hiện đại có khá nhiều loại thuốc chữa bệnh sỏi thận.
Nhưng thuốc đông y vẫn giữ vai trò khá quan trọng trong việc chữa trị chứng bệnh này với tính ưu việt vừa chi phí thấp, vừa không để lại tác dụng phụ.

RAU MÒ OM

Có một số bài thuốc chỉ dùng “độc vị” để chữa bệnh sỏi thận như rễ đu đủ, dứa dại, chuối hột. Nhưng theo ông Tô, muốn chữa khỏi bệnh này, cần phải biết kết hợp “sức mạnh tổng lực” của các vị dược liệu để bào chế thuốc, nhằm đánh tan được khối sỏi, đưa sỏi ra ngoài cơ thể qua đường tiểu hoặc đại tiện.

CHUỐI HỘT

Bài thuốc ông Tô giới thiệu được bào chế từ 5 vị dược liệu căn bản với liều lượng cụ thể 

BÀI THUỐC DÂN GIAN

Kim tiền thảo                                                 35g
Kê nội kim (màng mề gà loại tốt)                 12g
Hải kim sa (còn gọi dây bòng bong)             12g
Xa tiền tử (hạt mã đề)                                    12g
Ngưu tất (cây cỏ xước)                                  30g 

Kim tiền thảo và màng mề gà có tác dụng ức chế sự hình thành sỏi ở thận, bào mòn giúp dễ tiêu sạn, tán sỏi.

 Sở dĩ sử dụng lớp màng của mề gà bào chế thuốc bởi gà có thể ăn được sỏi nên mề của nó sẽ giúp dễ tiêu sạn trong cơ thể người. 

Dây bòng bong và hạt mã đề có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lợi niệu và tăng lực. Riêng cây cỏ xước đảm nhận nhiệm vụ “tống tiễn” sỏi ra ngoài cơ thể, chống viêm thận.

Thức bào chế bài thuốc này khá đơn giản

Kim tiền thảo phải rửa thật sạch, phơi khô, sau đó loại bỏ tạp chất. Tương tự, màng mề gà cũng rửa sạch, phơi khô hoặc sao giòn rồi tán mịn. Những dược liệu còn lại cũng sơ chế bằng cách làm khô. 
Để tận dụng hết chất thuốc, mỗi thang như vậy có thể sắc lấy nước uống hai lần. Lần một, cho tất cả cho vào nồi, đổ nước vừa ngập (chừng 1,5l) rồi đun cô cạn đến khi còn một chén là được. Mỗi ngày uống một lần vào buổi chiều.

Trong lần sắc thứ hai, đổ 0,5 lít sau đó đun sôi cô cạn còn hai chén, uống thành hai lần vào buổi sáng và buổi trưa. Chú ý khi sắc thuốc, màng mề gà và hạt mã đề phải được bọc vào túi vải.

Khi sắc thuốc xong, cần uống liền lúc nước thuốc còn ấm. Khi đun, thời gian đầu cho lửa lớn, càng về sau càng giảm lửa lại.
Bằng kinh nghiệm nhiều năm, lương y Tô cho hay, thông thường bệnh nhân uống khoảng 10 thang thuốc là có thể đẩy được khối sỏi ra ngoài. 

Chú ý cần uống thuốc điều độ sau khi ăn cơm no. Trong quá trình trị liệu, cần chú ý bồi bổ cơ thể bởi thuốc tác động đến can thận, làm giảm thể lực.

Ưu việt của bài thuốc này theo lời của ông Tô là rất dễ tìm, cách thức bào chế đơn giản. Chỉ riêng màng mề gà hơi khó tìm, nhưng có thể mua ở các tiệm thuốc Nam. 
Ông còn khuyên thêm, người bị sỏi thận nên chú ý uống nhiều nước, tối thiểu 3 lít mỗi ngày; tránh ăn những thức ăn giàu canxi như: ốc, tôm, cua; hoặc những thức ăn dễ gây sỏi niệu như lòng heo, cá khô, mắm. 
(Theo SKĐS)