THOÁI HOÁ ĐỐT SỐNG

10 . THOÁI  HOÁ KHỚP  - CỘT SỐNG

                   ( Chứng tý, Tích bối thống ) 

 I. ĐẠI CƯƠNG

-    Bệnh thoái hoá khớp (còn gọi là bệnh hư khớp) là một bệnh mạn tính, gây thoái hoá và biến dạng khớp do sự phá huỷ sụn khớp và hệ thống bao khớp - dây chằng, thường gặp ở các khớp chịu sức nặng của cơ thể. Thoái hóa khớp gây đau và biến đổi cấu trúc khớp, dẫn đến tàn phế, làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và còn là gánh nặng cho kinh tế gia đình và toàn bộ xã hội. Thoái hóa khớp nếu được chẩn đoán sớm và điều trị sớm có thể làm chậm phát triển của bệnh, giảm triệu chứng đau đớn, giúp duy trì cuộc sống hoạt động.

-    Thoái hóa đốt sống thắt lưng là bệnh mạn tính tiến triển từ từ tăng dần gây đau, hạn chế vận động, biến dạng cột sống thắt lưng mà không có biểu hiện viêm.Tổn thương cơ bản của bệnh là tình trạng thoái hóa sụn khớp và đĩa đệm cột sống phối hợp với những thay đổi ở phần xương dưới sụn và màng hoạt dịch.

-    Thoái hóa đốt sống cổ :  là tình trạng viêm dày và lắng tụ canxi ở các dây chằng dọc ống sống gây hẹp các lỗ chui ra của các rễ thần kinh gây đau mỏi tê, lâu dần gây yếu liệt các nơi mà rễ thần kinh này chi phối. Việc chén ép rễ thần kinh và tủy sống còn có thể do sự thoát vị của các nhân đĩa đệm chèn vào tủy sống, nếu nặng có thể gây yếu, liệt chi

II . ĐIỀU TRỊ

1  . YHHĐ

Không có thuốc điều trị quá trình thoái hóa, chỉ có thể điều trị triệu chứng, phục hồi chức năng và phòng bệnh bằng cách ngăn ngừa, hạn chế các động tác cơ giới quá mức ở khớp và cột sống.

1 . Điều trị nội khoa

Dùng các thuốc giảm đau và chồng viêm không steroid như Aspirine, Voltaren , Profenid , Felden , Meloxicam …

2 . Các phương pháp vật lý

Các bài thể dục cho từng vị trí thoái hóa.

Điều trị bằng tay: xoa bóp - kéo nắn, ấn huyệt, tập vận động thụ động.

Sử dụng các dụng cụ chỉnh hình.

3 . Điều trị ngoại khoa

Chỉnh lại dị dạng các khớp bằng cách đục và khoét xương.

Điều trị thoát vị đĩa đệm bằng cách cắt vòng cung sau hay lấy phần thoát vị.

Phòng bệnh

Chống các tư thế xấu trong lao động và sinh hoạt.

Tránh các động tác quá mạnh, đột ngột và sai tư thế khi mang, vác, đẩy, xách, nâng…

Kiểm tra định kỳ những người làm nghề lao động nặng, dễ bị thoái hóa khớp để phát hiện và điều trị sớm.

Chống béo phì bằng chế độ dinh dưỡng thích hợp.

Khám trẻ em, chữa sớm bệnh còi xương, các tật về khớp (vòng kiềng, chân cong).

Phát hiện sớm các dị tật của xương, khớp và cột sống để có biện pháp sớm, ngăn ngừa thoái hóa khớp thứ phát.

 II . YHCT

Thoái hóa khớp nằm trong phạm trù chứng Tý và chứng Tích Bối thống.

1 . Chứng Tý

(xem nguyên nhân và bệnh sinh Tý chứng trong viêm khớp dạng thấp) bao gồm các biểu hiện:

Ở khớp: đau mỏi các khớp, mưa lạnh ẩm thấp đau tăng hoặc dễ tái phát lại, đêm đau nhiều, vận động đi lại đau tăng lên, hoặc có khi đau dữ dội ở một khớp, chườm nóng thì đỡ.

Toàn thân: có triệu chứng Can Thận hư như đau lưng, ù tai, tiểu tiện nhiều lần, lưng gối mỏi, mạch trầm tế, hoặc khí huyết hư

2 . Chứng Tích bối thống

(đau ở vùng lưng). Sống lưng là nơi đi qua của mạch Đốc và kinh Túc Thái dương. Kinh Túc Thái dương phân bố nông ở vùng lưng: Bối. Đốc mạch đi sâu trong cột sống: Tích. Gây bệnh ở 2 kinh này có thể do Phong Hàn Thấp cùng lẫn lộn xâm nhập gây bệnh, có thể do Hàn tà nhân khi Vệ khí yếu mà gây bệnh. Cả hai cùng chủ về dương khí, nhưng khi phát hiện bệnh thì bệnh ở Tích có biểu hiện là Lý chứng và bệnh ở Bối có biểu hiện là Biểu chứng. Tích thống ít có thực chứng và Bối thống ít có Hư chứng.

2 . 1 . Tích thống

Đau dọc vùng giữa sống lưng, không ưỡn thẳng người được, ngẫu nhiên ưỡn thẳng người được thì khó chịu mà cũng không duy trì tư thế thẳng lâu được. Cảm giác lạnh ở sống lưng. Tiểu tiện trong dài, đùi chân mềm yếu.

2 . 1 . 2  Bối thống

Đau cả mảng lưng, cảm giác trì trệ khó chịu, có khi lan tỏa vùng sau gáy và bả vai.

Như vậy tùy thuộc vào vị trí khớp bị bệnh mà sẽ có tên gọi thể bệnh tương ứng.

3 . Điều trị theo y học cổ truyền

Phép trị chung: Phải Ôn thông kinh lạc, hành khí hoạt huyết, bổ Can Thận, bổ Khí huyết, khu phong, tán hàn, trừ thấp.

1 . Thoái hóa vùng eo lưng xuống tới chân

(khớp cột sống thắt lưng, khớp háng, khớp gối, gót chân…).

Phương thuốc:Bài Độc hoạt tang ký sinh thang gia giảm 

Độc hoạt                    12g                Ngưu tất                    12g

Phòng phong              12g               Đỗ trọng                    12g

Quế chi                       08g               Tang ký sinh              15g

Tế tân                         08g                Sinh địa                     12g

Tần giao                     08g                Bạch thược                12g

Đương quy                 16g                Cam thảo                   06g

Đảng sâm                   16g                Bạch linh                   12g

- Sắc ngày 01 thang chia uống 02 lần trong ngày    

- Có thể dùng thuốc theo đối pháp lập phương

- Siêu âm điều trị tại vị trí các khớp đau x20 phút/ lần/ ngày

- Sóng xung kích tại vị trí khớp đau x 20 phút/ lần/ ngày

- Châm cứu : Châm bổ các huyệt Quan nguyên, Khí hải, Thận du, Tam âm giao.

- Ôn châm các huyệt tại khớp đau và vùng lân cận.

- Xoa bóp : Tập luyện xuyên các khớp, chống cứng khớp. Xoa bóp các chi đau, giúp tăng tuần hoàn và dinh dưỡng.

2 . Thoái hóa các khớp ở chi trên 

và các đốt xa bàn tay

Bài Quyên tý thang gia giảm

Khương hoạt           08g                    Uất kim                   10g

Phòng phong          12g                     Cam  thảo                06g

Đương quy             16g                     Bạch  thược             16g

Hoàng kỳ                16g                     Đại táo                    15g

Sinh khương           10g                     Xuyên khung           10g 

- Sắc ngày 01 thang chia uống 02 lần trong ngày    

- Có thể dùng thuốc theo đối pháp lập phương

3 . Thoái hóa khớp ở vùng cột sống thắt lưng

Bài Hữu quy hoàn gia giảm 

Phụ tử                    04g                    Câu kỷ tử                 12g

Nhục quế               04g                    Cam thảo                  08g

Sơn thù                  10g                    Đỗ trọng                   12g

Hoài sơn                16g                    Cẩu tích                    12g

Thục địa                16g                    Ba kích                      15g

Cốt toái bổ             12g                    Hoàng kỳ                  15g

Độc hoạt                10g                    Cốt toái bổ                12g

- Sắc ngày 01 thang uống 02 lần trong ngày  

- Hoặc dùng bài Độc hoạt tang ký sinh gia thêm Phụ tử chế 8g.

- Có thể dùng thuốc theo đối pháp lập phương

- Châm cứu: Bổ các huyệt vùng thắt lưng như Thận du, Đại trường du, Mệnh môn, 

- Chí thất, Bát liêu… Xoa bóp vùng thắt lưng.

- Động viên người bệnh vận động, tập nhẹ nhàng, thường xuyên để tránh cứng khớp cột sống do dính khớp.

4 . Thoái hóa cột sống có đợt cấp do co cứng

Nguyên nhân do lạnh.

Y học cổ truyền khu trú trong nhóm Bối thống.

Phép trị: Khu phong, tán hàn, trừ thấp. Ôn thông kinh lạc.

Bài thuốc Khương hoạt thắng thấp thang

Khương hoạt  15g  .  Độc hoạt        15g  . Bạch thược15g    

Mạn kinh tử   10g  .  Xuyên khung 10g  . Cam thảo   08g

Quế chi          08g  .  Tần giao         15g

Có thể gia thêm: Ma hoàng, Quế chi nếu cần.

Sắc ngày 01 thang chia uống 02 lần trong ngày

Hoặc dùng bài Can khương thương truật thang gia giảm 

Khương hoạt 12g  .  Can khương   06g . Tang ký sinh 12g      

Phục linh       10g  . Thương truật   12g .  Ngưu tất      12g

Quế chi          08g                             

-  Sắc ngày 01 thang chia uống 02 lần trong ngày    

- Có thể dùng thuốc theo đối pháp lập phương 

Châm cứu : A thị huyệt.

- Xoa bóp dùng các thủ thuật : day , ấn , lăn trên vùng lưng bị co cứng. Sau khi xoa bóp nên vận động ngay.

Chườm ngoài : Dùng muối sống rang nóng chườm lên vùng đau. Dùng Cồn xoa bóp (Ổ đầu sống, Quế, Đại hồi) chỉ xoa lên vùng đau, không được uống. Hoặc lá Ngải cứu sao rượu đắp nóng tại chỗ, dùng rang chườm nóng tại chỗ.

III . PHÒNG BỆNH

1.Để phòng ngừa và hạn chế các cơn đau do THK trong sinh hoạt cũng như ăn uống, bạn nên lưu ý những điều sau đây: 

-      Giảm cân : hãy giảm cân nếu cân nặng của bạn vượt chuẩn. Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu, bởi nó sẽ giúp giảm áp lực cho khớp. 

-     Tập luyện : tập luyện sẽ đem lại những ích lợi nhất định đối với người mắc chứng viêm khớp.

-     Chế độ ăn uống : trong chế độ ăn cũng nên 

lưu ý những điểm sau      

+ Hạn chế đồ uống có cồn. Bạn cần tránh sử dụng những loại đồ uống như rượu, bia và các đồ uống có chứa nhiều cồn khác. 

+ Tránh ăn những thực phẩm có hàm lượng purin và fructozo cao như : cá trích , thịt gia súc, gan và thịt lợn muối. 

+ Cần tránh tất cả món ăn làm tăng mỡ trong máu như: thịt mỡ, bơ, xúc xích, dăm bông và ngay cả bánh kẹo cũng nên hạn chế, vì sẽ làm gia tăng tình trạng viêm tấy. Nên ăn bổ sung thêm thực phẩm có chứa acid omega - 3, tăng cường vitamin D qua chế độ ăn uống và uống viên nén sẽ có tác dụng giảm đau lâu dài. 

+ Tăng cường các loại trái cây như : đu đủ, dứa, chanh, bưởi vì các loại trái này là nguồn cung ứng men kháng viêm và sinh tố C, 2 hoạt chất có tác dụng kháng viêm

2 . Phòng chống thoái hóa cột sống

-  Thay đổi chế độ hoạt động để tránh căng thẳng lên cột sống .

-  Điều quan trọng là sử dụng kỹ thuật thích hợp khi nâng vật nặng và tham gia các môn thể thao mạnh mẽ.

-  Sống năng động 

– Một lối sống năng động, thường xuyên chế độ tập luyện, giúp đĩa đệm giữ nước và giữ cho xương và cơ bắp ở lưng và cổ mạnh mẽ. Điều này, cải thiện sự ổn định cột sống và có thể làm chậm sự thoái hóa.

-   Một chế độ ăn uống thích hợp sẽ giúp chống béo phì, ngăn chặn các đốt sống và đĩa từ có để hỗ trợ trọng lượng . Dinh dưỡng tốt cũng sẽ giúp sức mạnh hỗ trợ cột sống.
-   Để giữ cho cột sống của bạn luôn luôn khỏe mạnh nên tham gia các bài tập tác động thấp như đi bộ hoặc bơi lội.

-   Tập yoga nhẹ nhàng.

-  Ăn các thức ăn có nhiều chất xơ và ít chất béo sẽ làm giảm khối lượng cơ thể, để cột sống của bạn chỉ phải nâng đỡ một trọng lượng ít hơn .

-  Thực phẩm như cá, các loại hạt, rau lá xanh cao trong axit béo omega và chất chống oxy hóa, cả hai đều đóng góp vào sức khỏe của khớp và đĩa đệm.

Tài liệu tham khảo:

- Phác đồ điều trị bệnh viện đa khoa tỉnh Quảng Ninh

- Bài giảng Y Học Cổ Truyền Đại Học Y Hà Nội